نقدی بر جرم‌انگاری «فعالیت تبلیغی» در پرتو اصل آزادی بیان

آزادی بیان به عنوان یکی از حقوق اولیه و بدیهی هر انسان با برخورداری از ادله و مبانی محکم عقلی، شرعی، قانونی و سیاسی در اصول متعددی از قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مورد تصریح و تاکید قرار گرفته است. اما در عین حال اصول مذکور آزادی بیان را مشمول برخی استثنائات یا شروط مثل عدم اخلال در مبانی اسلام یا حقوق عمومی یا مصالح کشور کرده است که بسیار کلی و قابل تفسیر هستند و می‌توانند در عمل قلمرو آزادی بیان را محدود کنند و جرم‌انگاری هر نوع فعالیت تبلیغی علیه نظام یا به نفع گروه‌ها و سازمان‎های مخالف آن در ماده 500 قانون مجازات اسلامی(1375) نمونه آن است. این جرم انگاری اگرچه به ظاهر ارتباطی به آزادی انتقاد ندارد، اما به دلیل فقدان معیاری روشن در تفکیک فعالیت تبلیغی از انتقاد، اصل آزادی بیان را مخدوش می‎سازد و بنابراین مغایر قانون اساسی است. با اصل قانونی بودن جرم تنافی دارد، زیرا در چارچوب یک تعریف حقوقی روشن از عمل مجرمانه قرار نمی‎گیرد. افزون بر این، با جرم‌انگاری هر نوع فعالیت تبلیغی غیرهمسو با حکومت، امکان پیگرد قضایی هر نوع انتقاد، تحلیل، اظهارنظر و فعالیت سیاسی ناهمخوان با حکومت و رواج مداهنه و تقدیس، فساد سیاسی و اداری و اقتصادی گسترش می‌یابد. به نظر می‌رسد صرف تبلیغ له یا علیه این و آن را تا زمانی که متضمن رفتار مجرمانه خاصی مثل توهین، افترا، نشر اکاذیب و... نباشد، نباید جرم بلکه باید از آثار آزادی بیان تلقی نمود.